Devalüasyon, para politikasıyla ilgilenen vatandaşlar tarafından sıklıkla merak edilen önemli bir ekonomi terimidir. Devalüasyon nedir sorusuna kısaca yanıt vermek gerekirse; bu terim, bir ülkenin para biriminin diğer ülke para birimleri karşısında değer kaybettirilmesi faaliyetidir. Dünya ticaretinde ekonomik avantaj sağlamak için uygulanan bu faaliyet, hükümet ve ekonomi işlemleriyle ilgilenen kurumlar tarafından alınan karar neticesinde gerçekleştirilmektedir. Ekonomide büyük öneme sahip olan devalüasyonla ilgili merak edilen ve bilinmesi gereken tüm detaylar içeriğimizde derlenmiştir.
İyi 10 Listesi
Devalüasyon Ne Demek?
Devalüasyon kelimesinin sözlük anlamı değerdüşürümü demektir. Yani, bir ülkenin para biriminin, diğer ülkelerin para birimleri karşısında değer kaybetmesi anlamına gelmektedir. Değerdüşürümü, genellikle cari açık veren ülkeler tarafından uygulanan bir faaliyet olarak bilinmektedir. Cari açık ise, bir ülkenin ithalatının ihracatından daha fazla olması anlamına gelmektedir. Bu durumda, bir ülkenin para birimi, diğer ülkelerin para birimlerine karşı değersiz hale getirilerek ihracatın artırılması hedeflenmektedir.
Ülkeler, sabit kur rejimi uyguladıklarında, eğer üretimleri yetersiz ve dünya genelinde önemli bir satışları yoksa, dışarıdan ürün ve hizmet almaya devam ederler. İthalat ve ihracat dengesini sağlayamayan ülkeler, yıl sonunda hesaplanan dış ticaret açığı karşısında maliyeti karşılamak için para birimlerini daha değersiz hale getirirler. Bu sayede, ithalatın azalmasıyla birlikte iç pazarda canlanma sağlanarak borçlanmanın önüne geçilmeye çalışılmaktadır.
Türkiye Tarihindeki Devalüasyonlar
Devalüasyon nedir sorusunun cevabını daha iyi özümseyebilmek için, bu uygulamanın gerçekleştirildiği örnekleri incelemenin büyük faydası olacaktır. Söz konusu uygulama, bir ülkenin mevcut ekonomik durumu, ithalat, ihracat, üretim, tüketim dengesi ve dış borç yükü gibi faktörler dikkate alınarak kullanılmalıdır. Aynı zamanda doğru zamanlama ile birlikte titizlikle yönetilmesi gereken bir süreçtir.
Bu uygulamanın, hızlı bir şekilde artan enflasyonun kontrol altına alınamaması ve döviz cinsinden dış borç yükünün geri ödenmesinde zorluklar yaşanması gibi problemleri de oluşturmaktadır. Tarihsel süreçte, dünyanın birçok ülkesinde devalüasyon uygulamaları olumlu veya olumsuz sonuçlar doğurmuştur. Türkiye ise pek çok defa devalüasyon uygulaması yöntemine başvurmuştur. Ayrıca Türkiye tarihinde üç önemli değerdüşürümü örneği yaşamıştır. Bu tarihler ise;
- 1946 yılında gerçekleşen devalüasyon uygulaması
- 1958 yılında yapılan devalüasyon uygulaması ve
- 1970 yılında yapılan devalüasyon hareketi
şeklinde sıralanmaktadır.
1946 Yılı Devalüasyon Uygulaması
Türkiye, 1946 yılında Recep Peker hükümeti tarafından alınan 7 Eylül Kararları ile ilk devalüasyonu yaşamıştır. Bu müdahale sonucunda ABD doları fiyatı 1.29 TL’den 2.83 TL’ye yükseltilmiştir. Böylece Türk lirası yüzde 40 oranında değer kaybetmiştir. Türkiye, 2. Dünya Savaşı’na katılmamış olmasına rağmen, savaşın ekonomik dengeleri bozması sebebiyle etkilenmiştir. Erkek nüfusun askere alınması sonucu tarımsal gelirler ciddi ölçüde azalış göstermiştir. Maden ürünlerinden sağlanan gelirler artmasına rağmen, alınan devalüasyon kararı tartışma yaratmıştır. Müdahalenin ardından devlet giderleri ve bütçe açığı artmış, hedeflenen döviz stoğunun artması yerine azalmıştır. Bununla birlikte dış ticaret açığı artmış, alım gücü düşmüş ve işsizlik yükselmiştir.
1958 Yılı Devalüasyon Uygulaması
Türkiye devalüasyon uygulamasına ikinci kez 4 Ağustos 1958 tarihinde Adnan Menderes hükümeti ile rastlamıştır. Değerdüşürümü uygulaması ile 2.83 TL olan ABD dolarının fiyatı 9 TL’ye çıkarılmıştır. Demokrat Parti hükümeti, 1950 ve 1960 yılları arasında uyguladığı liberal ekonomi politikalarıyla bilinmektedir. Ancak, bu politikaların sonucunda ihracat gerilerken ithalat artış göstermiştir. Bu durum dış ticaret açığının büyümesine yol açmıştır.
Enflasyonun artması, büyüme hızının düşmesi ve ABD’nin para desteğinin kısıtlanması gibi birçok faktör, ekonomik krizi derinleştirmiştir. Bu nedenle devalüasyon uygulama kararı alınmıştır. Devalüasyon, ihracat tıkanıklığını olumlu yönde etkilemiştir. Ancak, üretim yetersizliğinden kaynaklanan ithalat ihtiyacı, fiyatların yükselmesine ve büyük zorluklara sebep olmuştur.
Türk lirasının dış piyasada sürekli olarak değer kaybetmesi, ülke ekonomisini sarsan bir durum haline gelmiştir. Bu dönemde, ekonomik krizler ve devalüasyonlar Türkiye ekonomisinin sıkça karşılaştığı problemler arasında yer almıştır.
1970 Yılı Devalüasyon Uygulaması
10 Ağustos 1970’te Süleyman Demirel hükümeti tarafından gerçekleştirilen üçüncü devalüasyon hareketi ile, ABD doları 9 liradan 15 liraya yükselmiştir. Bu süreç, 1978 yılına kadar ufak devalüasyonlarla devam ederek, sonunda 1 doların karşılığı 19 TL’ye çıkmıştır. Milli sermayenin yetersizliği, ihracat artışının ithalata yetişememesi ve fiyat istikrarsızlığı gibi faktörler, bu kararın alınmasında etkili olmuştur.
Ancak Türk lirasının yüzde 66 oranında değer kaybına neden olan üçüncü müdahale beklenen dönüşümü gerçekleştirmemiştir. İhracatı artırmak için yapılan faaliyetler, yurt dışında yaşayan vatandaşların dövizlerini Türkiye’ye getirmesi ve turizm gelirlerinin artması gibi olumlu etkiler öne çıksa da hedeflenen istikrar sağlanamamıştır. Önceki uygulamalar gibi, Türk lirasının değer kaybetmesi, iç piyasada fiyat istikrarsızlığı ve vergi yükü gibi sorunları beraberinde getirmiştir.
Devalüasyon Neden Yapılır?
Cari açığı yüksek olan ülkelerde yetersiz yatırım ve sermaye girişi nedeniyle döviz kurlarında artış yaşanabilmektedir. Bu durumda, para politikası araçlarından biri olan devalüasyon uygulanabilir. Bu doğrultuda “devalüasyon neden yapılır?” sorusuna verilebilecek cevaplar şu şekilde sıralanabilir:
- İhracatın değer kazanması için yapılabilir.
- Dış ticaret açığını kapatmak için uygulanabilir.
- Döviz talebini azaltmak amacıyla uygulanabilir.
- Enflasyonu düşürmek için yapılabilir.
Bir ülkede mal ve hizmetlerin yabancı para birimleri karşısında değer kazanması halinde, ihracatını artırmak ve dış ticaret açığını kapatmak için devalüasyon uygulamaları izlenebilmektedir. Fakat, devalüasyon ardından ulusal para biriminin değer kaybetmesi, ülkede bir ekonomik durgunluk yaratabilmektedir. Bununla birlikte, enflasyonun kontrol altına alınamadığı durumlarda IMF müdahalesi ile para birimi devalüe edilebilmektedir. Dolayısıyla devalüasyon kararı almadan önce dikkatli bir ekonomik analiz yapılması gerekmektedir.
Devalüasyon Nasıl Yapılır?
Sabit veya çıpalı kur rejimi uygulayan ülkelerde, mevcut ülke yönetimi ulusal para biriminin resmi değerini belirleyerek, kontrol altına alır. Bu karar genel olarak yüksek cari açık gibi sebeplerle alınmaktadır. Ulusal para birimi yabancı para birimleri karşısında düşürülmeye karar verildiğinde, merkez bankası ulusal paranın resmi değerini belirli bir yüzde oranında düşürerek sabitleyebilmektedir. Bu yeni parite, bir sonraki devalüasyona kadar bütün resmi işlemlerde esas alınmaktadır.
Devalüasyon Olursa Borsa Ne Olur?
Devalüasyon, bir ülkenin para biriminin yabancı para karşısındaki değerinin bilinçli bir şekilde düşürülmesi olarak uygulandığı için borsa genellikle bu uygulamadan olumsuz etkilenebilir. Söz konusu uygulama, ülke ekonomisindeki belirsizlik sebebiyle yatırımcıların güvenini azaltmasıyla birlikte borsa endekslerinde düşüş yaşanmasına sebep olabilmektedir. Fakat, devalüasyon ihracatın artmasına ve ulusal ekonomideki rekabet gücünün artmasına da yardımcı olabilmektedir. Bu sebeple, devalüasyon olursa borsa ne olur sorusunun yanıtı tamamen ülkenin ekonomik durumuna ve borsanın içinde bulunduğu koşullara bağlı olarak şekillenmektedir.
Devalüasyon Olursa Banka Kredileri Ne Olur?
Devalüasyon uygulamasının banka kredileri üzerindeki etkisi, ülkedeki faiz oranlarına bağlı olmaktadır. Bahsi geçen uygulama genellikle enflasyonist bir etkiye sahip olduğundan, merkez bankaları faiz oranlarını artırma eğilimindedir. Bu neticede, bankaların kredi verme maliyetleri artarken, kredi faizleri yükseliş göstermektedir. Bunun karşıtı olarak bankaların kredi talepleri azalırken, kredi piyasasında bir daralma yaşanmaktadır.
Fakat, devalüasyon aynı zamanda ülkedeki ihracat sektörünü canlandırdığı için şirketlerin gelirleri yükselebilmektedir. Dolayısıyla, şirketlerin kredi ihtiyacı da artabilmektedir. Bununla birlikte bankalar kredi piyasasında daha fazla faaliyet gösterebilirler.
Devalüasyon Olursa Altın Ne Olur?
Altın, geçmişten günümüze ve tarihsel olarak devalüasyon dönemlerinde yatırımcılar tarafından tercih edilen bir güvenli liman varlığı olmuştur. Bu doğrultuda, devalüasyonun yaşandığı bir dönemde altının fiyatı genellikle yükselmektedir. Fakat, her yatırım aracında olduğu gibi altın fiyatları da arz/talep dengesine göre farklılık gösterebilmektedir. Hal böyleyken, altının devalüasyondan nasıl etkileneceği piyasaların tepkisine bağlı olarak anlaşılabilmektedir.
Devalüasyon Olursa Dolar Ne Olur?
Devalüasyon olması halinde dolar, devalüe olan para birimleri karşısında değer kazanacaktır. Fakat devalüasyonun nedeni ve süreci, doların değerindeki değişiklikleri etkileyebilmektedir.
Bir örnekle açıklanması gerekirse; bir ülkenin yüksek enflasyon, borçları veya ekonomik dengesizlikleri sebebiyle devalüasyon yapması halinde, doların diğer para birimleri karşısındaki değeri artış gösterebilir. Ancak, devalüasyonun sebebi ABD ekonomisindeki bir durgunluk veya politik bir belirsizlik gibi sebeplere bağlıysa, doların diğer para birimleri karşısındaki değeri düşebilir.
Doların devalüasyon olduğu durumda altın ve dolarda yaşanabilmesi muhtemel gelişmeler de vatandaşlar tarafından merak edilmektedir. Devalüasyonun nedenlerine, süresine ve diğer piyasa koşullarına bağlı olarak değişkenlik gösterdiği bu iki durumu şu şekilde açıklamak mümkündür:
Dolar Devalüasyon Olursa Altın Ne Olur?
Doların devalüasyon olduğu durumda altın fiyatları yükselme eğilimi gösterir. Bunun sebebi ise, yatırımcıların doların değer kaybına karşı korunmak için altına yönelmeleri olarak açıklanmaktadır. Altın genellikle vatandaşların güvenli liman olarak kabul ettiği yatırım aracıdır. Bu yüzden dolar devalüasyonuna ilişkin endişeler arttığında altın talebi de artış göstermektedir.
Dolar Devalüasyon Olursa Dolar Ne Olur?
Dolar devalüasyon yaşadığı takdirde, doların diğer para birimleri karşısındaki değeri düşüş göstermektedir. Bu doğrultuda doların satın alma gücü de azalmaktadır. Dolayısıyla, dolar devalüasyonu genellikle fiyatların artmasına ve enflasyonun yükselmesine sebep olmaktadır.
Sonuç olarak, devalüasyon uygulaması riskleri bulunduğu gibi fırsatları da olan bir süreçtir. Ekonomi yönetiminin bu tür uygulamaları dikkatle planlaması gerekmektedir. Aynı zamanda oluşabilmesi muhtemel herhangi bir etkiyi iyi analiz etmesi, piyasalardaki belirsizliği en aza indirmek bakımından büyük önem taşımaktadır.
